Dự án đường nội thị, thị trấn Vị Xuyên (giai đoạn 1) được UBND tỉnh Hà Giang quyết định phê duyệt vào ngày 23/7/2021. Tuyến đường có chiều dài trên 4,7 km, với tổng kinh phí đầu tư trên 308 tỷ đồng. Công trình được thiết kế theo tiêu chuẩn đường giao thông cấp III với 2 làn đường, mỗi làn rộng 7,5m, theo phê duyệt, dự án sẽ hoàn thành vào cuối năm 2024. Ngay sau khi biết sắp có đường qua đây, chỉ trong một thời gian ngắn thi công bất kể ngày đêm, hàng chục ngôi nhà tạm và các công trình phụ trợ đã nhanh chóng mọc lên trên diện tích đất quy hoạch tuyến đường. Người dân đã tự ý xây dựng công trình nhằm hưởng lợi từ chính sách bồi thường giải phóng mặt bằng. Gây khó khăn trong công tác quản lý Nhà nước về thu hồi đất và tiến độ thực hiện Dự án. Trao đổi với phóng viên, có hộ cho biết đã đi vay tiền để làm nhà, các hộ dân đã đưa ra nhiều lý do về vi phạm của mình như: Không biết có dự án làm đường, không muốn đường qua khu vực đất nhà mình; đất chia cho các con, mỗi con làm một nhà …

Ngay sau khi có Quyết định của UBND tỉnh về việc phê duyệt Dự án đường nội thị, thực hiện sự chỉ đạo của cấp trên, UBND thị trấn Vị Xuyên đã thành lập tổ tuyên truyền, vận động các hộ gia đình dừng thi công các công trình trong phạm vi đất thực hiện Dự án. Tuy nhiên nhiều hộ dân vẫn cố tình vi phạm, không chỉ xây dựng mà còn bỏ tiền mua các loại cây giống để trồng với mật độ dày đặc.

Ông Trần Nhật Nguyên, Chủ tịch UBND thị trấn Vị Xuyên cho biết: UBND thị trấn đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tuy nhiên một số hộ dân vẫn cố tình vi phạm. Để khắc phục tình trạng trên, Thị trấn đã tuyên truyền người dân tự giác tháo dỡ công trình và lập biên bản vi phạm. Tham mưu lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính và lập hồ sơ cưỡng chế đối với các hộ cố tình không tháo dỡ công trình vi phạm. Ông Phan Trung Tuyến, Trưởng thôn Làng Vàng 1, thị trấn Vị Xuyên cho biết thêm: Ngay khi biết có dự án làm đường nội thị, Thôn đã tổ chức họp dân và phân công các đoàn thể đi đến các hộ gia đình nằm dọc tuyến đường để tuyên truyền về giải phóng mặt bằng và không xây dựng trái phép công trình,  tuy nhiên một số hộ vì lợi ích trước mắt vẫn cố tình vi phạm. Các hộ thường xây dựng vào ngày thứ bảy, chủ nhật và ban đêm để tránh sự kiểm soát của thôn bản và cơ quan chức năng.

Trước tình trạng trên, UBND huyện Vị Xuyên chỉ đạo các ngành liên quan phối hợp với UBND thị trấn Vị Xuyên tiến hành kiểm tra, rà soát hiện trạng diện tích các loại đất nằm trong quy hoạch đường nội thị. Qua kiểm tra, đến nay đã có gần 17 trường hợp xây dựng công trình trên phần đất quy hoạch với số lượng trên 30 công trình nhà sàn, nhà xây, nhà gỗ, một số công trình chuồng trại và bể nước thuộc thôn Làng Vàng 1, thôn Đông Cáp 1 và Đông Cáp 2. Ông Trần Ngọc Lanh, Phó trưởng Phòng Kinh tế - Hạ tầng huyện Vị Xuyên cho hay: Đối với các hộ dân thực hiện xây nhà khi chưa được cấp phép thì Phòng Kinh tế - Hạ tầng sẽ phối hợp tuyên truyền người dân tự giác tháo dỡ và tiến hành các bước cưỡng chế đối với những hộ cố tình không hợp tác.

Qua công tác tuyên truyền, vận động, giải thích, nhiều hộ dân đã chấp hành, không thực hiện xây dựng công trình chờ đền bù, có hộ đã tự giác tháo dỡ nhà ở dựng trái phép trên đất đã quy hoạch làm đường, trong đó có Bà Nguyễn Thị Nhung, Thôn Đông Cáp 1, mặc dù cũng tốn kém một khoản tiền làm nhà nhưng Bà Nhung vẫn chấp hành yêu cầu tháo dỡ công trình, tạo điều kiện để con đường có thể thi công đúng tiến độ. Hộ gia đình bà Nguyễn Thị Cương, Thôn Đông Cáp 1 đã làm trước thời điểm có dự án đường nội thị, cả ngôi nhà đều phải giải tỏa và bà đã chấp thuận. Bà Nguyễn Thị Cương cho biết thêm: Vì sự phát triển của huyện Vị Xuyên, gia đình sẵn sàng nhận tiền đền bù và chuyển đi nơi khác sinh sống, gia đình cũng không xây dựng thêm bất cứ công trình nào để chờ đến bù. Mong muốn chính quyền các cấp xem xét và xử lý đúng pháp luật đối với các hộ cố tình xây dựng công trình chờ đền bù.

Đối với những trường hợp cố tình vi phạm, căn cứ các quy định của pháp luật, UBND huyện Vị Xuyên kiên quyết xử lý mạnh tay đối với những trường hợp vi phạm. Vì đây là những hành vi cố tình làm chậm tiến độ thi công, gây ảnh hưởng đến việc giải ngân đầu tư công của huyện Vị Xuyên. Đồng chí Hoàng Thanh Tịnh, Chủ tịch UBND huyện Vị Xuyên khẳng định: Huyện đã chỉ đạo ngành chức năng lập biên bản đối với các trường hợp xây dựng các công trình trái phép để chờ dự án. Phân loại để xử lý đối với các trường hợp xây dựng trên đất nông nghiệp và xây dựng trên đất ở. Khuyến cáo người dân nên chấp hành đúng quy định của pháp luật, để khi có dự án qua địa bàn thì người dân sẽ được hưởng lợi và được đền bù thỏa đáng theo đúng quy định. Đối với các trường hợp cố tình xây dựng chờ đền bù thì huyện sẽ kiên quyết không thực hiện chi trả đền bù.

Tương tự như Dự án đường nội thị, thị trấn Vị Xuyên, tình trạng làm nhà chờ đền bù cũng xuất hiện tại xã Thanh Thủy. Các vi phạm trên tuyến đường nối Quốc lộ 2 với khu thương mại biên mậu Nà La, và khu vực đầu cầu kết nối khu Logictics bờ đông sông Lô. Bất chấp các quy định của pháp luật, trên 50 công trình đã mọc lên ngay khi có thông tin về Dự án. Nhiều ngôi nhà được dựng lên ngay sát mép bờ sông, chắc chắn không ai dám ở vào mùa lũ vì nó có nguy cơ ngập và bị cuốn trôi bất cứ lúc nào. Nhiều ngôi nhà tạm bợ dựng lên chỉ để đấy chứ khó có thể sinh sống tại đây. Trước thực trạng trên, xã Thanh Thủy đã nhiều lần vận động các hộ chủ động tháo dỡ các công trình vi phạm. Tuy nhiên đến nay vẫn chưa có công trình nào được người dân tự giác tháo dỡ. Ông Nguyễn Văn Đồng, Trưởng phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Vị Xuyên cho biết: Thời điểm cuối năm 2021 và đầu năm 2022, trên địa bàn thị trấn Vị Xuyên và xã Thanh Thủy đã xuất hiện tình trạng một số người dân đã cố tình xây dựng nhà ở và các công trình phụ trợ nhằm chờ nhận tiền đền bù. Phòng Tài nguyên và Môi trường đã chỉ đạo thực hiện lập biên bản xử lý vi phạm hành chính. Tuyên truyền và ban hành các quyết định, trước mắt sẽ tiến hành cưỡng chế một số trường hợp để làm gương cho các hộ vi phạm khác.

Tình trạng tự ý xây dựng nhà cửa và các công trình phụ trợ trên đất nông nghiệp nhằm trục lợi, chờ chính sách bồi thường giải phóng mặt bằng không phải là chưa có tiền lệ trên địa bàn huyện. Trước đó, năm 2018, khi nghe tin Nhà máy Thuỷ điện Sông Lô 3 sắp được xây dựng tại khu vực km 24, QL 2, Hà Giang – Tuyên Quang, một số người dân tại thị trấn Vị Xuyên và xã Ngọc Linh đã nhanh chóng xây dựng hàng loạt nhà và các công trình khác nhằm chờ đền bù. Các công trình được xây dựng ở vị trí thấp để chờ đền bù khi Thủy điện xây dựng, nhưng khi chưa có Thủy điện thì nước sông Lô mùa mưa lũ đã gần như nhấn chìm hầu hết các công trình. Mặc dù đã được tuyên truyền, nhắc nhở nhưng nhiều người vẫn cố tình vi phạm. Để có những công trình trên, một số người đã đi vay tiền để xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp dọc bờ sông Lô, có người đã vay hàng trăm triệu, người ít nhất cũng vài chục triệu đồng để xây dựng công trình chờ đền bù. Nhưng chờ mãi chẳng thấy chẳng thấy Thủy điện khởi công, tiền vay làm nhà thì phải trả lãi hàng tháng, tiền gốc chưa biết bao giờ mới trả hết. Nhà thì theo thời gian bị hư hỏng và nước lũ Sông Lô cuốn trôi, cứ tưởng phen này sẽ chắc thắng, tiền đền bù sẽ được một khoản kha khá, nhưng, những người này đã sai và thua vì những toan tính của mình. Họ cũng không dám nghĩ là mình lại phải ôm một khoản nợ bởi sự đầu tư bất cẩn và hành vi bất chấp Quy định pháp luật của Nhà nước. Đối với những người không phải vay tiền để xây dựng công trình chờ đền bù thì cũng chấp nhận mất một khoản tiền không nhỏ. Đồng chí Phạm Đức Chúng, Bí thư Đảng ủy xã Ngọc Linh cho biết: Vào năm 2018, khi nghe có chủ trương xây dựng Thủy điện sông Lô 3, trên địa bàn xã Ngọc Linh đã có 16 trường hợp xây dựng nhà và các công trình khác trên đất nông nghiệp ven bờ sông Lô để chờ nhận tiền đền bù. Xã đã lập biên bản xử lý các trường hợp vi phạm, qua tuyên truyền đã có một hộ tự giác tháo dỡ, số hộ còn lại kiên quyết không đưa vào danh sách kiểm đếm đền bù khi Thủy điện được xây dựng.

Ảnh trên là nhà được người dân dựng lên khi nghe tin Thủy điện Sông Lô 3 sắp khởi công nhằm trục lợi chính sách. Những toan tính kiếm tiền từ việc nhận đền bù của dự án chẳng thấy đâu, tiền làm nhà cũng trôi theo dòng sông Lô mà chẳng thể lấy lại. Được hay mất đã rõ, bài học đắt giá mà một số người đã phải trả cho việc “đi tắt đón đầu” của mình./.