Ẩn mình dưới dãy núi Tây Côn Lĩnh, thôn Xà Phìn là nơi sinh sống của đồng bào dân tộc Dao từ lâu đời. Nơi đây có khí hậu mát mẻ quanh năm, sương mù và độ ẩm đặc trưng đã tạo nên những lớp rêu xanh trên các mái nhà sàn lợp bằng lá cọ của các hộ gia đình nơi đây. Nếu đến vào mùa nước đổ hoặc mùa lúa chín, du khách có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp của ruộng bậc thang và những ngôi nhà mái rêu.Tất cả tạo nên vẻ cổ kính, thanh bình, một nét đẹp riêng có của nơi đây. Bà Đặng Thị Ken - Thôn Xà Phìn, xã Phương Tiến, huyện Vị Xuyên chia sẻ: “ Gia đình tôi đã sống ở thôn này bao đời nay rồi. Thường làm nhà sàn bằng gỗ lấy trên rừng trồng và lợp mái bằng lá cọ. Do độ ẩm cao nhất mùa đông lạnh sương mù nhiều nên sau 5 năm các mái nhà sẽ có rêu và như nhà tôi mái rêu đã hơn 15 năm nên phủ kín gần hết 2 mái nhà. Rêu mọc đẹp nhất từ tháng 10-11 dương lịch đến tháng 4 năm sau, chỉ lụi 15 ngày rồi sẽ lại mọc lớp mới xanh tốt rất đẹp.”

    Không chỉ góp phần tô thêm sắc thắm, tạo dấu ấn cho bản làng, rêu xanh phủ trên mái cũng làm cho ngôi nhà được ấm hơn về mùa đông và mát hơn về mùa hè. Cùng với rêu, nhiều loài thực vật đã tô màu cho những mái nhà và những chiếc lá của rừng cây tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp. Với mỗi du khách khi đặt chân tới đây, họ đều ấn tượng về một nơi ẩn chứa những nét đặc sắc riêng của cộng động dân tộc tại mỗi vùng miền của Tổ quốc. Anh Nguyễn Hùng Minh - Khách du lịch Hà Nội vui vẻ nói: “ Tôi đã đi du lịch rất nhiều vùng miền trong cả nước, nhưng khi đến Xà Phìn nhất là ngắm và chụp ảnh với những mái nhà phủ kín rêu xanh đã rất hấp dẫn tôi, vì bản làng nơi đây vẫn giữ được những nét hoang sơ và bí ẩn khiến tôi lưu luyến và muốn khám phá, tìm hiểu thêm nữa. Sau khi trở về tôi sẽ giới thiệu cho gia đình và bạn bè cùng quay lại nơi đây thăm quan, du lịch.” Ông Đặng Văn Háu - Trưởng thôn Xà Phìn, xã Phương Tiến, huyện Vị Xuyên cho biết: “ Thôn Xà Phìn hầu như các hộ gia đình đều có nếp sống dựng nhà sàn lợp lá cọ, trải qua thời gian dài cùng độ ẩm cao các mái lá cọ đã dần phủ lớp rêu xanh, có nhà từ 15-20 năm có nhà đến 30 năm là rêu đã phủ kín cả 2 mái và mọc cả lan dại rất đẹp. Sau khi được huyện, xã lên khảo sát và định hướng, tôi đã tuyên truyền cho bà con trong thôn để bà con hiểu được giá trị của mái nhà rêu sẽ tiếp tục giữ gìn và duy trì. Những nhà đã lợp mái tôn sẽ vận động để lợp lại lá cọ, giúp giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc Dao dưới đỉnh Tây Côn Linh từ xa xưa cha ông để lại, cũng như giúp thu hút khách du lịch tới thăm quan, tìm hiểu nét văn hóa đặc sắc và con người đồng bào dân tộc thiểu số quê tôi.”

Trong sự phát triển mạnh mẽ của cuộc sống hiện nay, vẻ đẹp mang đậm nét nguyên sơ, mộc mạc của mái nhà lá cọ thấp thoáng rêu xanh. Cùng với đó là văn hóa bản địa của cộng đồng người Dao, đây chắc chắn sẽ là điểm đến hấp dẫn đối với những người ưa khám phá trên hành trình chinh phục mảnh đất nơi địa đầu Tổ quốc./.